Aşılar nasıl çalışır?

Aşılar, bağışıklık sistemimizi belirli bir hastalığa karşı hazırlıklı hale getiren biyolojik preparatlardır. Temel olarak, bağışıklık sistemine bir enfeksiyonla karşılaştığında nasıl tepki vereceğini “öğretirler.” Aşıların nasıl çalıştığını şu şekilde açıklayabiliriz:

1. Aşının İçeriği

Aşılar genellikle şunları içerir:

• Zayıflatılmış veya Ölü Mikroorganizmalar: Hastalık yapma yeteneği azaltılmış veya tamamen yok edilmiş virüsler ya da bakteriler (ör. kızamık ve tifo aşıları).
• Antijenler: Mikroorganizmaların yalnızca bağışıklık sistemi tarafından tanınan proteinleri veya parçaları (ör. hepatit B aşısı).
• Genetik Materyal (mRNA veya DNA): Mikroorganizmanın protein üretmek için kullandığı genetik talimatlar (ör. COVID-19 mRNA aşıları).
• Adjuvanlar: Bağışıklık tepkisini güçlendiren maddeler (ör. alüminyum tuzları).
• Koruyucular: Aşının uzun süre bozulmadan saklanmasını sağlar.

2. Bağışıklık Sisteminin Tepkisi

Aşı vücuda enjekte edildiğinde şu aşamalar gerçekleşir:

a) Antijenin Tanınması:

• Aşıdaki antijenler, bağışıklık sistemi tarafından “yabancı” olarak algılanır.
• Beyaz kan hücreleri (özellikle makrofajlar ve dendritik hücreler), antijenleri tespit eder ve onları parçalar.

b) Spesifik Bağışıklık Tepkisi:

• Antijenin parçaları, bağışıklık sisteminin T ve B hücrelerine “gösterilir.”
• T hücreleri (yardımcı ve öldürücü hücreler), bağışıklık tepkisini düzenler ve virüs bulaşmış hücreleri yok eder.
• B hücreleri, antijene karşı özgül antikorlar üretir. Bu antikorlar, gerçek mikroorganizmayla karşılaşıldığında onu etkisiz hale getirecek şekilde tasarlanmıştır.

c) Bağışıklık Hafızasının Oluşması:

• T ve B hücrelerinin bir kısmı “hafıza hücresi” haline gelir.
• Bu hücreler, antijenle tekrar karşılaşıldığında hızlı bir bağışıklık tepkisi başlatır.

3. Hastalığa Karşı Koruma

Aşının ardından vücutta şu şekilde bir bağışıklık sağlanır:

• Mikroorganizmanın doğal enfeksiyona neden olmasına izin vermeden bağışıklık tepkisi geliştirilir.
• Gerçek patojenle karşılaşıldığında bağışıklık sistemi hızla ve etkili bir şekilde yanıt verir.
• Bu sayede, kişi ya hastalanmaz ya da hastalık çok hafif atlatılır.

4. Aşı Türleri

Aşılar farklı teknolojilerle üretilir:

1. Canlı Zayıflatılmış Aşılar:
   • Zayıflatılmış virüs veya bakteri içerir. (Örn. kızamık, kabakulak, suçiçeği aşıları)
   • Güçlü ve uzun süreli bağışıklık sağlar.
2. İnaktif (Ölü) Aşılar:
   • Ölü patojen içerir. (Örn. kuduz, hepatit A aşıları)
   • Daha güvenlidir, ancak bazen ek dozlar gerekebilir.
3. Alt Birim Aşılar:
   • Mikroorganizmanın yalnızca bir parçasını içerir. (Örn. HPV, hepatit B aşıları)
4. mRNA Aşıları:
   • Patojenin bir proteinini üretmek için talimatlar içerir. (Örn. COVID-19 aşıları)
5. Toksin Bazlı Aşılar:
   • Mikroorganizmanın salgıladığı toksinleri etkisiz hale getiren antijenler içerir. (Örn. tetanos, difteri aşıları)

5. Bağışıklık Süresi ve Pekiştirme Dozları

• Bazı aşılar ömür boyu koruma sağlar (ör. kızamık), bazıları ise belirli aralıklarla tekrar doz gerektirir (ör. tetanos).
• Pekiştirme dozları, bağışıklık hafızasını güçlendirmek için yapılır.

Sonuç

Aşılar, vücudun bir enfeksiyonla ilk kez karşılaştığında nasıl davranacağını öğrenmesini sağlayan güvenli bir yol sunar. Bu, hem bireyi hem de toplumun genelini koruyarak salgınların önüne geçer.