Asr-ı Saadet’ te Ramazan Nasıl Yaşanırdı?
Vahyin ilk muhatapları olan Sahabe neslinin hayatlarının her tablosu, bizler için çok önemlidir. Çünkü onlar bizlerin Müslümanlığımızın aynalarıdır. Biz ideal mümin duruşunun nasıl olması gerektiğini ancak onların hayatlarına bakarak öğrenebiliriz. İşte aramızdaki bu önemli bağdan dolayı o bahtiyarlar topluluğu bizlerin kökleri, her zaman ve mekânın yegâne rehberleridirler.
Kur’an’ın doğrudan muhatapları olan o ayrıcalıklı nesil, vahyin hayatları dirilten tüm mesajlarını ilk kez duyanlar ve bu mesajları ilk kez hayatlarında uygulayanlardı. Kur’an ile çok canlı ilişkileri olan o nesil her gün: “Bugün Allah bize ne söyleyecek?” heyecanı ile yaşıyorlardı. İşte bu heyecanı en üst düzeyde yaşadıkları bir zaman dilimi olan Hicretin 2. yılında, Ramazan ayının tamamının oruçlu geçirilmesi emrine muhatap oldular. Nübüvvetin geride kalan 15 yılından sonra böyle bir emre muhatap olan Sahabe nesli, büyük bir coşku ve heyecan ile öteden beri kutsal saydıkları bu aya, daha da önem vermeye başladılar. Bu bahtiyarlar topluluğunun muallimi olan Efendimiz (sav) oruçla birlikte birçok güzel ibadeti de bu güzide neslin gündemine taşıdı. Önce Ramazan gecelerinin ziyneti teravih namazları ile tanıştılar. Allah Resulü (sav) birkaç gece mescidde kıldığı bu namazları, ümmetinden bazılarının farz gibi algılamamaları için evine taşımasına rağmen, Sahabe oruçla birlikte öğrendiği teravih namazlarını hiçbir zaman gündeminden düşürmemiş, Hz. Ömer ile birlikte de yeniden cemaatle eda etmeye başlamışlardı. Oruç ve Ramazan gecelerinin ziyneti olan teravih namazları, Medine’de ki bu ilk neslin büyük bir coşku ve heyecan ile ihya etmeye çalıştıkları bir ibadete dönüşmüştü.
Oruç ve teravih namazlarının yanında Sahabe nesli Bakara Sûresi’nin 185.ayetinden Ramazan’ı on bir aya sultan eden en önemli sebebin ne olduğunu öğrenmişlerdi. Bu sebep ayetinde açıkça belirttiği gibi Kur’an’ın bu ayda nazil olmaya başlamasıydı. Yani bu ay vahyin doğum ayı idi. Öyle ise bu ay Kur’an’ın şanına yakışır bir biçimde ihya edilmeliydi. Sahabe nesli bunu bildikleri için, bu ay bol bol Kur’an okur, onun ayetleri üzerinde tefekkür eder; “Rabbim bana ne diyor? Ne demek istiyor? Neleri benden istiyor?” sorularına cevaplar bulmaya çalışırlardı. Bizim mukabele dediğimiz, ama sadece yüzünden okuduğumuz Kur’an’ı, onlar yüzünden okumakla kalmaz birde o ayetler üzerinde anlama, kavrama ve yaşama maksadı ile ciddi bir zihni çaba verirlerdi. Allah’ın ne dediğini Kur’an’ın lafızları ve manasının içerisinde, ne demek istediğini ise maksat da ararlardı.
Ramazanın bu coşku ve heyecanı son on güne girince zirvelere taşınırdı. Çünkü son on gün Hira günleri; yani itikâf günleriydi. O günler beşerin melekleşme yolunda yürümeye başladığı günlerdi. O günler, içerisinde bin aydan daha hayırlı olan Kadir Gecesi’nin aranması gereken günlerdi. O günler, Allah ile kurbiyetin/yakınlığın en üst düzeyde tesis edilmesi gereken günlerdi. İtikâf ile Allah’ın zimmeti altına giren o güzide nesle, muallimleri olan Efendimiz (sav) bir şeyi daha öğretiyordu; o da Fıtır sadakasıydı. Bu sadaka, zekâttan ayrı olarak her fıtrat sahibinin Allah adına ve O’nun namına vermeyi öğrenmesi ve toplum içerisindeki sosyal dayanışmayı daha da güçlendirmesi için yerine getirilmesi istenilen bir yükümlülüktü.
O ilk nesil, bu bereketli ayın sonunda birde ödülün olduğunu öğrenecek ve ilk kez bayram yapmanın heyecanını yaşayacaklardı. Artık bayramla da Ramazan’ı yolcu etmenin hüznünü biraz olsun giderecek ve bir sonraki Ramazan’a kadar, elde edilen güzellikleri muhafaza etme gayreti göstereceklerdi.
Peygamberimiz (sav) Ramazan’ı nasıl geçirirdi?
Efendimiz’in (sav) Ramazan’a nasıl bir anlam yüklediğini şu tablo üzerinden anlayabiliriz.
Taberani’nin el-Mu’cemü’l Kebir, adlı hadis kitabında aktarıldığına göre, Sahabe diyor ki: “Efendimiz (sav) Mescid’inde hutbe vermek için minberine çıkıyordu. Baktık ki her basamak da birazca duruyor ve yüksek ses ile ‘amin’ diyerek diğer basamağa çıkıyordu. Üç kez böyle yaparak minbere çıktı, hutbesini verdi ve aşağı indi. Biz hemen yanına koştuk. İlk kez Efendimiz’den gördüğümüz bu eylemin hikmetini öğrenmek istedik, dedik ki: Ya Resullulah neden bugün minbere çıkarken böyle davrandınız? Dedi ki: Bugün minbere çıkarken Cibril bana eşlik etti. Birinci basamakta geldi ve bana dedi ki: Ana ve babası ya da onlardan biri yanında ihtiyarlar da o adam bu fırsatı iyi değerlendirmez, onlara iyi davranıp mağfireti kazanacağı yerde onlara kötü davranırsa o adama yazıklar olsun, Allah o adamın burnunu yere sürtsün. Bende bu söze amin dedim. İkinci basamakta da geldi ve dedi ki: Bir yerde senin adın anıldığı halde sana saygı göstermeyen salât ve selam ile sana bağlılığını dile getirmeyen adamın Allah burnunu yere sürtsün. Bende yine amin dedim. Üçüncü basamakta da geldi ve dedi ki: Ramazan ayına varmış, ama bu ayı hakkıyla idrak edememiş, mağfiret ve tevbe imkanını kullanamamış adamın Allah burnunu yere sürtsün. Bende buna da amin dedim.”
İşte Efendimiz (sav) Ramazan ayının ilahî bir fırsat olduğunu böyle beyan ediyor. Kendisi, Sahabe’yi her zaman söz ile teşvik ettiği gibi hayatı ile de temsil ederek hayra teşvik ediyordu. Ramazan içinde aynısını yapıyordu. Biraz önce söylediğim gibi teravihlerle, Kur’an mukabeleleri ile, hayır ve sadaka ile ve daha birçok güzellik ile Ramazan’ı ihya ediyordu. Bu konuda Tercümanü’l-Kur’an olan Abdullah b. Abbas’ın şu sözü zan edersem, meseleyi anlamamız açısından yeterlidir. Diyor ki İbn Abbas: “Hz. Peygamber (sav) hayır konusunda insanların en cömerti idi. Özellikle Ramazan ayında Hz. Cebrail (as) ile görüştüğünde bu cömertliğinin sınırı olmazdı. Hz. Cebrail (as) ile görüşmesi ise, Ramazan ayı boyunca her gün gerçekleşirdi. Onun da hayır-hasenattaki cömertliği esen rüzgâra benzerdi.” (Buharî, “Savm”, 7)
Peygamberimiz (sav) Ramazan’da hangi ibadetleri yapardı?
Efendimiz’in (sav) hayatının her karesi ibadet ile örülüdür. Dolayısı ile hayatında var olan her ibadetin Ramazan’da biraz daha arttığına şahit oluyoruz. Sadece Ramazan’a has olarak teravih namazlarının kılındığını, sahur ile o bereketli vakitlerin ihya edildiğini, son on gün de itikaf ile farklı bir havaya girildiğini görmekteyiz. Evrad, ezkar, Kur’an okuma, hayır ve hasenatın artması ve insanların bunlara teşviki de çok fazlalaştığını söylemiştik.
Peygamberimiz (sav) ve Sahabeleri Ramazan’da sahur ve iftarda ne yerdi?
O günkü imkanlar çerçevesinde ne varsa onu yerlerdi. Özellikle Hayber’in fethine kadar ciddi bir zorluk çekildiği unutulmamalıdır. Aişe annemizin dediği gibi, “Kaç ay geçerdi de evimizde yemek pişirmek için ateş yakılmazdı. Günler birbiri arkasına düşerdi de bizim evimizde sadece iki siyahtan (su, hurma) başka bir şey olmazdı.”
Hayber sonrası Medine maddi anlamda biraz rahata erişince Peygamber ve Sahabe evleri de biraz rahata kavuştu. Ama asla israf edercesine bir Ramazan sofrası kurulmadı. Su ve hurma ile açılan iftarlar, bir iki kap yemekle devam etti. Sayılı günlerde ise o hanelere et girdi. Bu konuda Efendimiz’in genel bir uyarısı vardı, o uyarı Ramazan’da da korundu. Neydi o uyarı: “Midenizi yemekle doldurmayın. Üçte biri hava, üçte biri su, üçte biri ise yemek olsun!” Efendimiz (sav) bu ilkeyi Ramazan’da da korudu, Sahabe’ye de korumaları konusunda teşviklerde bulundu.
Bugünkü Ramazan etkinlikleri adı altında yapılan konser vb. etkinliklerin dinde yeri var mıdır?
Üzülerek belirtelim ki, bu çağın insanları olarak her şeyi eğlenceye çevirdiğimiz gibi Ramazan’ı da eğlenceye çeviriyor, ibadetin heyecanı ve neşesini, magazinleştirerek farklı ve menfi noktalara çekiyoruz. İnsanları ibadete, camiye, cemaate alıştıracağımız yerde, sokağa, caddeye, etkinlik alanlarına alıştırıyoruz. İçini boşatarak bir Ramazan takdimi yapıyoruz. 30 gün, 30 gece boyunca, konserlerle, eğlencelerle ve anlamsız şeylerle zamanı geçiriyoruz. Burada şu ayrımı kesin olarak yapmak lazım: Ramazan heyecanına evet, ama Ramazan eğlencesine hayır… Allah aşkına nereye oturtacağız, Ramazan’da caz konserlerini… Bizimle, uzaktan yakından alakası olmayan caz, opera bilmem ne konserlerini bu millete Ramazan etkinliği diye sunmak, bu milletin değer yargılarını ifsat etmekten başka bir şey değildir. Bu tarz şeylere dikkat etmek gerekir.
Müslümanlar Ramazan’ı Sahabelerin yaşadığı gibi yaşamak için neler yapılmalı?
Neler yapmalı sorusu çok mühim bir sorudur. Buna verilecek cevap ise; kesinlikle Ramazan’ın şiarlı ve şuurlu olarak karşılama ve yaşamadır, diyebiliriz.
Mümin insanın hayatının tamamında olması gereken bu şiar ve şuuru, mağfiret, rahmet ve azaptan kurtuluş vesilesi olan, bu mübarek ayda nasıl sağlamalıyız? Ramazan’ı nasıl şiarlı ve şuurlu geçirmeliyiz? Tabi bu soruya herkes kendi dünyasından hareketle cevaplar bulabilir ve tesis edilmesi gereken şiar ve şuuru, Ramazanı’nın her bir gününe yayabilir. Ama yine de biz küçük bir katkı olması düşüncesi ile; “on bir ayın sultanını nasıl geçirmeliyiz?” sorusuna; Fatiha Suresi’nin ayet sayısı olan yedi rakamından hareketle, yedi noktada cevap vermek istiyoruz. Nedir bu yedi şey: Muhasebe, Namaz, Sadaka, Sila-i Rahim, Dua, Kur’an ve Hayr.
Örneğimiz olan Sahabe nesli, Ramazan’a has bir Müslümanlık oluşturmuyor, aslında var olan güzelliklerini daha da zirvelere taşıyorlardı. Dolayısı ile onlar kulluklarını bir zamana ya da bir mekana sıkıştırma gibi, bugünün insanları olarak bizlerin çokça yaptığı bir yanlışa kapı açmıyorlardı. Gerçi biz buna da hasret kaldık ya, ama bilelim ki; Sahabe’nin dünyasında Ramazan Müslümanlığı gibi hayatın sadece bir bölümünü kapsayan, diğer bölümlerine ise etki etmeyen bir şey yoktu. Onlar hayatlarının her anını vahyin gölgesinde geçirmeye çalışan bir nesil idi. Hal böyle olunca Ramazan onlar için bambaşka bir ruh iklimine yolculuk etmelerinin en büyük vesilesine dönüşüyordu.
Peki, onlardan bize nasıl bir iz düşmeli? Onlar Peygamber’in Sahabîleri, biz ise o kutlu Nebi’nin kardeşleriyiz. Müjdeyi veren bizzat sesine ve nefesine kurban olduğumuz Efendimiz’dir. O (sav) diyordu ki: “Ya Rabbi! Onların yaptıkları bir güzelliği, on katı ile sevaplandır.” O halde Ramazan bizler için Resulullah’ın kardeşleri olma şerefini kazanacağımız bir fırsata dönüşmelidir. Öncesinde iyi bir muhasebe, sonrasında güçlü bir irade ile kulluk yolunda yürümeyi öğretmelidir. Eğer Ramazan on bir ayın sultanı gibi ihya edilirse, ayların şahı ve imamı olacak, öne geçecek; geri kalan on bir ayı çekip arkasından götürecektir. İnşallah Rabbim, Sahabînin iman yolundaki coşkusunu ve heyecanını bizlerde de diriltirde, bizde Ramazanı hoş eder, hoş etmeye gelen bu bereketli zamanı boş olarak değil, hoş ederek yolcu edenlerden oluruz
Muhammed Emin YILDIRIM