Bala İlçesinin Tarihçesi
1850 Yılına ait Osmanlı arşiv belgelerinden, Ünlü Tarihçi Prof. Dr. Yusuf Halaçoğlu, Balâ belediyesi’nin araştırmaları sonucu ve Balâ havalisinden Üçem Köyünden Abdullah İmirzalıoğlu’nun, Aşıkoğlu Köyünden Mevlüt Altıntop’un, Karahamzalı Köyünden Ethem Tanrıverdi’nin arşivinden edinilen bilgiye göre; Balâ halkının kökeni Türkmenistan Daşoğuz kökenli olup Erzurum (Pasinler-Horasan) – Aydın (Söke-Koçarlı)’dan gelmektedir.
Balâ ilçesi havalisinin ve 21 köy halkının tamamı Bozulus türkmenleridir. Türkmen oğuzların bayındır boyundandırlar. Bozulus Türkmenlerinin en büyük aşiretlerinden biri olan Tabanlı aşiretine mensupturlar. Ana unsur olan Tabanlı aşireti, Balâ havalisinde daha önce kendileri ile aynı yerlerde bulunan Bozulus Türkmenlerine tabii olan; Bayat-ı Cedid Beyliği Cemaati, Bayat-ı Atik Beyliği Cemaati, Bayat-ı Şeyhli Cemaati ve Aydın Beyliği Danişmentli Cemaatini bünyesinde toplamıştır. Daha önce Erzurum (Pasinler-Horasan) ve Aydın (Söke-Koçarlı) bölgesinde bulunmuşlardır. Erzurum ve Aydın ilinin yerli halkı iken göçüp gelmiş değillerdir.
1500’lerde Türkmenistan Daşoğuz’dan Türkiye’ye gelerek Erzurum (Pasinler Horasan) dağlarında yaylak, Aydın (Söke Koçarlı) ovalarında kışlak, konar göçer yörük hayatı yaşamışlardır. 1540 Yılında Tabanlı aşireti 4 cemaatte toplam 316 hane ve 33 mücerred vergi nüfusuna sahipti. İkinci selim döneminde ise bu miktar 595 hane ve 166 mücerrede yükselmişti. Tabanlı aşiretinin kalabalık bir nüfusa sahip olmasına ve bu özelliğini uzun süre devam ettirmesine rağmen Akkoyunlu devletinin siyasi faaliyetleri içinde adına tesadüf edilmemektedir.
Erzurum (Pasinler-Horasan) dağlarında yaylak, Aydın (Söke-Koçarlı) ovalarında kışlak, konar göçer yörük hayatı yaşayan atalarımız 1690 Yılında Osmanlı devletinin çıkardığı ferman emriyle “Türkmenler Bir Eyalet Dışında Başka Bir Eyalete Geçip Yaylak yada Kışlak Tutamayacaktır.” Ferman emri üzerine bugün bizim atalarımızı oluşturan insanlar Erzurum (Pasinler-Horasan) ve Aydın (Söke-Koçarlı)’dan kalkıp bugünkü bulunduğu Balâ ilçesi sınırlarına gelmişlerdir. Balâ’yı 1690-91 Yıllarında ağustos ayında dönemin aşiret reisi İmirzalıoğlu Şeyh Ali Mirza kurmuştur. Bozulus Türkmenlerinin Erzurum (Pasinler-Horasan) – Aydın (Söke-Koçarlı) bölgesinden ferman emriyle orta anadolu’ya gelip Balâ havalisine yerleştikten sonra tabanlı aşiretine mensup bazı kişiler eşkıyalık faaliyetleri içinde bulunmuş ise de bu tür faaliyetlerden aşiretin kendiside bizar olmuş, münferid hadiseler aşiretin ileri gelenleri tarafından önlenmiştir.
Balâ ilçesi tarih boyunca “Kasaba-i Balâ, Bozulus Sancağı, Kaza-i Yörükan, Tabanlı Kazası” olarak adlandırılmıştır.
İlçeye Balâ ismi verilirken Bozulus isminden esinlenerek verilmiştir.
Balâ havalisini yurt tutan Bozulus türkmenleri tabanlı aşiretinin nüfusu 1690’lı yılların sonunda bir çok şehirden fazla idi. Bu nüfus 20.000’e dayanınca bunun üzerine osmanlı devleti nüfusu azaltmak amacıyla 1699 yılında ikinci bir ferman emri vererek Balâ havalisindeki Bozulus türkmenlerini tekrar batı anadolu’ya göndermek istedi. Ferman emri üzerine Balâ’daki Bozulus Türkmenlerinin Aydın Beyliği Danişmentli Cemaati kolunu tekrar Aydın eyaletine bağlı Söke-Koçarlı havalisine gönderdi. Balâ’dan göç eden köyler Aşıkoğlu, Karadalak, Çatalören ve Üçem köyünün bir kısmı oldu. Göç eden bu köyler gittikleri Aydın eyaletinin Söke Koçarlı havalisinde yerleşik düzene geçmeyip 1820 yılında tekrar Balâ havalisine gelmişlerdir. Batı anadolu’ya giden bu kabileden bazı aileler geri dönmeyip Aydın eyaletinin Söke ve Koçarlı havalisine, bir kısmı ise AfyonKarahisar eyaletine bağlı Emirdağ, Bolvadin ve Sandıklı havalisine yerleşmişlerdir.
Bozulus Türkmenlerinin Balâ’da Yerleştikleri Köyler ; Balâ ilçe merkezinin Kartaltepe mevkii, İsmetpaşa mevkii başta olmak üzere : Üçem Aşıkoğlu, Karadalak, Sırapınar, Yeniyapanşeyhli, Tol, Şehriban, Büyükbayat, Küçükbayat, Karahamzalı, Büyükboyalık, Küçükboyalık, Çatalören, Çatalçeşme, Yaylalıözü, Yöreli, Suyugüzel, Gülbağı, Hanburun, Sarıhüyük, Yeniyapançarsak Köylerini kurarak yerleşik düzene geçmişlerdir. Ayrıca bu köyler arasında birbirleriyle sıkı bir şekilde akrabalık bağları bulunmaktadır.
Balâ’nın yapılanmasını sağlayan 1860 yılındaki aşiret reisi İmirzalıoğlu Mir Osman Bey olmuştur.
İlçenin diğer Türk köyleri ise çevre yerleşim yerlerinden gelmişlerdir.
1800’lü Yılların başında Şanlıurfa suruç bölgesinden ağırlıklı olmak üzere erzurum, erzincan, kars, yozgat, amasya, ağrı, elazığ bölgelerinden İç anadolu’ya sürgün edilen kürtler Balâ’nın o yıllarda boş olan kesikköprü barajı etrafına yerleştirilmiştir.
Son olarak 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşında Osmanlı Ordularının yenilmesi Kafkasların Rusların eline geçmesi nedeniyle Anadolu’ya göç etmek zorunda kalan bir grup “çerkez” ilçemize gelip yerleşmeye karar vermiştir.
İlçenin 2016 Belediye tüzüğünde 21 Bozulus Türkmeni köyü, 2 Türkmen Abdal köyü, 8 Türk köyü, 1 Kazan tatar türkü köyü, 15 Kürt köyü olmak üzere toplam 47 köyü (mahallesi) bulunmaktadır.
Balâ Köyleri : Abazlı, Afşar, Ahmetçayırı, Büyükdavdanlı, Aşağıhacıbekir, Aşıkoğlu, Aydoğan, KaraDalak, Bektaşlı, Belçarsak, Beynam, Büyükbıyık, BüyükBoyalık, Büyükcamili, ÇatalÇeşme, ÇatalÖren, Çiğdemli, Davdanlı, Derekışla, Eğribasan, Ergin, GülBağı,HanBurun, KaraHamzalı, Keklicek(Büyükbayat), Kesikköprü, Koçyayla, Köseli, KüçükBayat, Küçükbıyık, KüçükBoyalık, Küçükcamili, SarıHüyük, SıraPınar, Sofular, SuyuGüzel, Şehriban, Tatarhüyük, Tepeköy, Tol, Üçem, Yaylalıözü, Yeniköy, YeniYapanŞeyhli, YeniYapanÇarsak, Yöreli, Yukarıhacıbekir