Bayat İlçesinin Tarihçesi
Tarihi:
İlçemiz Bayat, Oğuzların 24 boyundan birisi olan Oğuz-Han’ın büyük oğlu Gün Han’ın Kayı’dan sonra ikinci oğlu olan Bayat’tan almaktadır.
Bayat; Hüdavend ve Tanrı anlamına gelir. Türkiye, Azerbaycan ve Türkistan Türklerinin ataları olan Oğuz ya da Türklerin ilini meydana getiren 24 boydan biri olup, kendilerini Türkmenlerin en soylusu sayarlar.
Bayat Boyu, Devleti ve Milleti Bol anlamına gelir. Bayat boyu Anadolu da Azerbaycan ve Türkmenistan’ da yayılmıştır. Ananeleri gereği yerleştikleri birimlere diğer Oğuz boyları gibi kendi boylarının (Bayat Boyu) ismini vermişlerdir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde tutulan resmi defterlerde Kuzey ve Orta Anadolu’da 42 yerleşim biriminin Bayat adını taşıdığı tespit edilmiştir.
Divan-ı Lügat-it Türk’de Bayat’ın Bay-at kök eklerinden oluştuğu; Bay; Zengin, At; Unvan, Lakap anlamına geldiği belirtilmektedir. Yakut dili sözcüğünde Bayat’ın aynı ek ve kökten yapıldığı üzerinde durularak; Bay; Zengin ve Servet sahibi olan At; Unvan Lakap anlamına geldiği ve Bayat’ın Bay-at’tan oluştuğu belirtilmektedir.
Kuruluşu:
Bayat’ın kuruluş tarihini belirleyen yazılı bir belgeye şu ana kadar rastlanamamıştır. Ancak çevrede bilgisi ve manevi kişiliği ile halkın sevgi ve saygısını kazanmış; Hacı Bektaşi Veli’nin yanında yetiştikten sonra Bayat halkını aydınlatmakla görevlendirilen Hasan ÇELEBİ’nin İlçemiz Dere Mahalledeki mezar taşında ölüm tarihinin Hicri: 900 Miladi: 1494 yılı olduğu tespit edilmiştir.
Fundalıklarla kaplı olduğu belirtilen İlçemiz Dere Mahalleye Kara Osman oğullarından Bahaddin adında bir oba reisinin ve İlçemiz Tepe Bayat Mahallesine ise Ezgendi oğullarından İran-Horasanlı Kara-Bayatların Anadolu’ya göçü sırasında Hasan Ağanın reisi olduğu küçük bir oymağın ilk yerleşen olduğu Hasan ÇELEBİ’nin de Kara Osman oğullarından olduğu söylenegelmektedir.
1071 Malazgirt Zaferi ile Anadolu’nun Türkler tarafından fethi ile iskan edilişi 14.Yüzyılda Moğolların Maveraünnehir ve İran’ı fethetmeleri üzerine burada yaşanan Türk Bayat Boylarının Anadolu ve Suriye’ye göçleri ve Hasan ÇELEBİ’nin ölüm tarihinden hareketle Bayat’ın 1071-1450 yılları arasında kurulmuş olabileceği sonucuna varabiliriz.
Bayat’ın Bucak ve İlçe Oluşu:
Birinci Dünya Savaşı sonrası, o yıllarda Çorum Sancağına bugün ise Çankırı’ya bağlı Alagöz’e nahiye (bucak) teşkilatını kurmakla görevlendirilen bir heyet Alagöz’e geçerken Bayat eşrafınca misafir edilirler. Bucak Teşkilatının Bayat’a kurulmasını ısrarla isterler ise de görevliler Alagöz’e giderler. Ancak bir süre sonra bizce bilinmeyen sebeplerden ve belki de Bayat eşrafının sıcak ilgisi ve ısrarlarına karşılık nahiye teşkilatı Alagöz’den Bayat’a taşınır. Cumhuriyet döneminde 40 yıl kadar Çorum’un İskilip İlçesi Alagöz Nahiyesi olarak anılan Bayat 01 NİSAN 1958 tarihinde ilçe olmuştur. İlçemiz 5 merkez mahalle 39 köyden oluşmaktadır.