DKAB KAVRAMLARI YAZIM KURALLARI
1.Yazılışları bir, anlamları ve söyleyişleri ayrı olan kelimeleri ayırt etmek için okunuşları uzun olan ünlülerin üzerine düzeltme (şapka) işareti konur: adem (yokluk), âdem (insan); rahim (organ), rahîm (esirgeyen); şura (şu yer), şûra (danışma kurulu) vb.
Uyarı: Arapça “oğulları” anlamında kelime “benî” şeklinde yazılır. Örnek: Benî Hâşim (Hâşimoğulları), Benî İsrâil (İsrailoğulları), Benî Ümeyye (Ümeyyeoğulları) vb.
2.Arapça ve Farsçadan dilimize giren birtakım kelimelerde özel adlarda bulunan ince /g/, /k/ ünsüzlerinden sonra gelen a ve u ünlüleri üzerine düzeltme işareti konur: dergâh, düğerkâm, kâfir, kâğıt, sükûn vb.
3.Düzeltme işareti, nispet ekinin belirtme durumu ve iyelik ekiyle karışmasını önlemek için kullanılır: İslam dini – dinî bilgiler, kelam ilmi – ilmî tartışmalar, Türk askeri – askerî okul vb.
4.TDK Güncel Türkçe Sözlük’teki kelimenin kökünde düzeltme işareti varsa bu kelime ek aldığında işaret korunur. Bâtın – Bâtıniye, Haricî – Haricîlik, kâfir – kâfirlik vb.
5. Farsça terkipler bitişik yazılır: adabımuaşeret, aklîselim, arşıâlâ, dergâhıizzet, ehenviser, ehlibidat, elfazıküfür, farzkifaye, hırkayışerif, insankâmil, istikbâlkıble, lafzıyecel vb.
İstisna: Farsça terkip şeklindeki yer adlarının yazımında terkip ve büyük harf yazımı korunur. Örnek: Mekke-i Mükerreme, Medine-i Münevvere, Mescid-i Haram, Cebel-i Arafat, Kubbe-i Hadra, Ravza-i Mutahhara vb.
İstisna: Farsça terkiplerde ikinci kelime özel isim ise özel isim büyük harfle yazılır ve terkip yazımı korunur. Örnek: Bacıyan-ı Rum, Cenab-ı Hak, ezan-ı Muhammedî, Makam-ı İbrahim, nass-ı Kur’an, sure-i İhlas, siyer-i Nebi, ümmet-i Muhammed vb.
İstisna: Özel bir dini sosyal gruba isim olarak kullanılan terkipler büyük harfle başlayarak yazılır. Örnek: Ashabıkehf, Aşereimübeşşere, Ehlisünnet vb.
Uyarı: Terkibin ilk kelimesi /a/ veya /e/ sesi ile bitiyorsa araya /y/ kaynaştırma harfi eklenir: esma-yı hüsna, ilayetülkülli, slayrayıhilham, Hulefayıraşidin, Hırkayışerif vb. Ancak terkibin ilk kelimesi /e/ sesi ile bitiyorsa araya /y/ kaynaştırma harfi eklenmez: kelimeitevhid, kelimeişehadet vb.
6. Arapça kurala göre oluşturulan sözler bitişik yazılır: aleykümselam, Ayetelkürsi, bismillah, Darülaceze, Darülilim, fetretivahiy, fenafillah, fisebilillah, Hacerülesved, Hatemünnebiyye, Hilfulfudul, İtilafımsal, inşallah, maşallah, Resulullah, Muhammedülemin, şeyhülislam, Ümmetülvahide vb.
7. Arapça kökenli kavramlarda üstün harekesinden sonra gelen sakin ayn harfi a sesi ile gösterilir: baas bademiyet, naaş, naat, vaat, vaaz, zaaf vb.
8. Arapça kökenli kelimelerin sonunda yer alan hemze ve ayn yazımda gösterilmez: cami, mâni, sema vb.
9. Esmaiyhüsna aşağıdaki kurallara göre yazılır:
- Esmaiyhüsna’nın başındaki elif lâm yazılmaz: Aziz, Rahman, Settar vb.
- Düzeltme işareti sadece karışma ihtimali olan esmaiyhüsna’da ve ince /k/ ünsüzünden sonra gelen /a/ ünlüsünü içeren isimlerde kullanılır: Âlim, Rahîm, Kâfi vb.
- Kelimenin kökeninde ayn ve hemze olduğunu belirtmek için düz veya ters kesme işareti kullanılmaz: Âlim, Bâri, Mâni vb.
- Tamlama şeklindeki esmaiyhüsna birleşik yazılır: Malikülmülk, Zülcelal velikram vb.Uyarı: Kavram listesinde esmaiyhüsna büyük harfle başlatılarak yazılmaz. Cümle içerisinde esmaiyhüsna Allah için “isim” olarak kullanıldığında ilk harfi büyük, “sıfat” olarak kullanıldığında ise ilk harfi küçük yazılır. “O, her şeyi yaratan Hâlık’tır.”; “Evet, O her olan Allah adına ibadet layıktır.”
Uyarı: Esmaiyhüsna görsel hat olarak ders kitabına eklenirse elif lâm taksisi açıklama metnine konur: er-Rahman, el-Hâlık, es-Sabur vb.
10. Sure isimleri aşağıdaki kurallara göre yazılır:
- Surelerin başındaki elif lâm yazılmaz: Bakara suresi, Enbiya suresi, Fatiha suresi vb.
- Yalnızca karışma ihtimalinde (Şura, Nas vb.) ve ince /k/ ünsüzünden sonra gelen /a/ ve /u/ ünlüleri üzerine düzeltme işareti konur (Kâfirun, Tâküsir).
- Kelimenin kökeninde ayn ve hemze olduğunu belirtmek için düz veya ters kesme işareti kullanılmaz: Araf, Enam, Nebe vb.
- Terkip halindeki sure adı Al-i İmran değiştirilmeden yazılır.
11. Şahıs isimleri aşağıdaki kurallara göre yazılır:
- Tarihi bir şahsiyete ait isimler kaynaklarda yer aldığı hâliyle yazılır, harf değişikliği yapılmaz (d-t, b-p vb.): Hz. Hud, Hz. Eyyüb, Hz. Davud, Hz. Muhammed, Hz. Aişe, Hz. Fatma, Abdülmuttalib, Ahmed bin Hanbel, Ali bin Ebu Talib, Bahaddin Nakşibendi, Bayezid Bestami, Ebu Davud, Fahreddin Razi, II. Ahmet vb.
- Kişilerin nesne veya lakabında yer alan elif lâm takısı (el-, el- vb.) yazılmaz: Ömer bin Hattab, Cafer Sadık, İbn Mansur Matüridi vb.
- Ebu, İbn ve Ümm ile başlayan şahıs ve şahıs isimleri ayrı yazılır: Ebu Hanife, İbn Sina, İbni Rüşd, Ümmü Hatun, Ümmü Gülsüm vb. Ancak kaynaklarda sonradan eklenmiş elif lâm ile geçen şahıs isimleri ise ayrı yazılır: Ebu’lkasım, Ebüssuud, Ebülfeyz, İbniülcahiz, İbnülcevzi, Ümmühani, Ümmülfazıl vb.
12. Kişi adlarından önce ve sonra gelen unvanlar, saygı sözleri, rütbe adları ve lakaplar büyük harfle başlar: Peygamber Efendimiz, İbrahim Halilullah, Musa Kelimullah, İmam Matüridi, Zembilli Ali Efendi, Yemen Kralı Ebrehe, Habeş Necâşî Ashame vb.
Uyarı: Kavram listesinde aziz, imam-hatip vb. tüm ünvanlar küçük harfle yazılmıştır. Cümle içindeki yerleri göre küçük büyük harf değişimi yazı tarzından dolayı farklılık gösterir. “Diyanet İşleri Başkanlığında müftü, vaiz, imam-hatip gibi din hizmeti görevlileri bulunmaktadır.”, “Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi ilk Diyanet İşleri Başkanı’dır.”
13. Özel adlara veya isme karşılık kullanılan saygı ifadelerine getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme işaretiyle ayrılır: Ey Allah’ım, Abbasi Devleti’ndeki, Cebrail’den, Cahiliye Dönemi’nin, Ebu Hüreyre’den (ra), Hendek Savaşı’na, Hz. Muhammed (sas), Hz. Peygamber, Peygamber Efendimiz’in, Yunus Emre’yi vb.
Uyarı: “Rab” ve “Peygamber” kelimeleri ek aldığında kesme işaretiyle ayrılmadan “Rabbimizin” ve “Peygamberimizin” şeklinde yazılır.
14. Özel adlar yerine kullanılan “o” zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz. İstisna: Allah için kullanılan “O” zamiri cümle içinde büyük yazılır.
15. Türk devletleri ve topluluklarındaki kişi ve yer adları Türkçede yerleşmiş biçimlerine göre yazılır: Azerbaycan, Özbekistan; Bakı, Bişkek, Taşkent, Semerkant; Abdullah Tukay, Abdurrahman Fıtrat, Bahtiyar Vahapzade, Baykonur, Cengiz Aytmatov, İslam Kerimov vb.
16. Eser isimleri aşağıdaki kurallara göre yazılır:
- Kitap, dergi, gazete ve sanat eserlerinin (tablo, heykel, beste vb.) isimlerinin her kelimesi büyük harfle başlar: el-Camiu’s-Sahih, Divanü Lugati’t-Türk, Fethu’l-Kadir, Hak Dini Kur’an Dili, el-Kavaninü’l-Fıkhiyye, Kutadgu Bilig, Lisanu’l-Arab, Sahih-i Buhari, Divan-ı Hikmet, Türkçe Sözlük, Büyük Atlas Ansiklopedisi, Yedi Güzel Adam vb.
- Tırnak işareti arasında veya altı çizili, koyu ya da yatay, eğik ya da sade, özne olarak kullanıldığında ise özel ad niteliği kazanır: Molla Fenari’nin Hoca Veşic Mecali, Dev ve Bilim, Tarih Dönemlere Ayrılarak Şart mı vb.
- Arapça eser adlarındaki bağlaçlar küçük yazılır ve tamlamalar korunur: Kitabü’l-Erbain fi Usulü’d-Din, Kitabü’t-Tevhid, Tehlistü’l-Edille vb.
- Arapça eser adlarının başındaki elif lâm korunur: er-Risale, el-Medinetü’l-Fazıla, el-Kanun fi’t-Tıb vb
- Arapça eser isimlerinde karışma ihtimali olmadıkça düzeltme işareti gösterilmez: el-Camiu’s-Sahih, Divan, Usulü’l-Fıkıh vb.
- Arapça eser adlarından yer alan ayn ve hemze harflerini belirtmek için düz veya ters kesme işareti kullanılmaz: Akaidü’t-Müminin, Lisanu’l-Arab, Risaletü’l-Mebde ve’l-Mead vb.
- Eser isimlerindeki bağlaç yazımı korunur: Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, es-Sireti’n-Nebeviyye vb.
- Kitap isimlerindeki Farsça tamlamalar değiştirilmeden yazılır: Sahih-i Buhari, Tercid-i Sarih Tercümesi, Sahih-i Müslim, Divan-ı Hikmet vb.
- Kutsal kitap isimlerinin imlasında TDK’nın da benimsediği üzere Farsça tamlamalar değiştirilmeden yazılır: Ahd-i Cedid, Ahd-i Atik, Kitab-ı Mukaddes, Kur’an-ı Kerim.
- Hadis kitaplarında yer alan bölüm adlarının her kelimesi büyük harfle başlar, karışma ihtimali olmayan sözcükler düzeltme işareti konulmaksızın yazılır: Kitabü’l-İman, Kitabü’s-Sıyam vb.
17. Din, mezhep ve tasavvufi yorum adları ile bunların mensuplarını bildiren sözler büyük harfle başlar: Müslümanlık, Müslüman; Musevilik, Musevi; Budizm, Budist; Eşarilik, Eşari; Hanefilik, Hanefi; Haricilik, Harici; Katoliklik, Katolik; Matüridilik, Matüridi; Şafilik, Şafii; Şiilik, Şii; Mevlevilik, Mevlevi; Alevilik, Alevi; Bektaşilik, Bektaşi vb.
Uyarı: Arapçada mezhep adları ve kavramların sonuna yer alan sedye ya da y harfi ile ek alarak yazılır: Matüridiyye, Eşariyye, İlahiyat, medeniyet vb.
18. Özel adlardan türetilen kelimeler büyük harfle başlar: Alevilik, Babacılık, Babailik, Babailik, Bektaşilik, Eşarilik, Hanbelilik, Hanefilik, Malikilik, Matüridilik, Mevlevilik, Nakşibendilik, Rufailik, Şafilik, Vehhabilik, Yesevilik vb.
19. Özel adlardan gelen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen ögeler diğer eklerle kesme işaretiyle ayrılmaz: Hanefiliğin, Hıristiyanlığın, Müslümanlıktansa, Şafiliğin, Türkçen vb.
20. Arkadaşlık adı olup lakap veya unvan olarak kullanılan kelimeler büyük harfle başlar: Gül Baba, Hala Sultan, Nene Hatun, Telli Baba vb.
21. Çift ünsüz harfle başlayan Batı kökenli antıntılar, tırnaklar arasına tırnak içinde kullanılmadan yazılır: grup, gnostik, Hıristiyan vb.
22. Din ve mitoloji ile ilgili özel adlar büyük harfle başlar: Allah, Cabral, Kibele, Osiris, Tanrı, Gök Tanrı, Yahve, Zeus vb.
Uyarı: Özel ad olarak kullanılmadığında “tanrı” ve “ilah” kelimeleri küçük harfle başlar: Eski Yunan tanrıları, Allah’tan başka ilah yoktur vb.
23. Yabancı özel adlardan türetilmiş akım adları Türkçe söyleyişlerine göre yazılır: ateizm, Dekartçılık, Kalvencilik, Marksizm vb.
24. Yunanca adlar yazılırken Yunan harflerinin ses değerlerini karşılayan Türk harfleri kullanılır: Aristoteles, Euripides, Herodotos, Homeros, Platon, Sokrates, Porfyrius vb. Ancak Aristoteles, Eukleides, Herodotos, Platon, Pythagoras, Sokrates, adları dilimize Aristo, Eflatun, Herodot, Öklid, Pisagor, Sokrat biçimlerinde yerleşmiştir.
25. Ev kelimesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır: aşevi, cem evi, gözlemevi, huzurevi, taziye evi vb.
26. Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge vb. adlarının her kelimesi büyük harfle başlar: Akabe Biatı, Hudeybiye Antlaşması, Medine Vesikası vb.
27. Kurum, kuruluş ve kurul adlarının her kelimesi büyük harfle başlar: Diyanet İşleri Yüksek Kurulu, Diyanet İşleri Başkanlığı, Erdemliler Topluluğu, Türkiye Maarif Vakfı vb.
28. Ulusal, resmi ve dini bayramlarla anma ve kutlama günlerinin adları büyük harfle başlar: Arife Günü, Berat Kandili, Kadir Gecesi, Kurban Bayramı, Mevlit Kandili, Miraç Kandili, Nevruz Bayramı, Ramazan Bayramı, Regaip Gecesi, Aşure Günü vb.
29. Tarihi olay, çağ ve dönem adları büyük harfle başlar: Asrısadet, Cahiliye Dönemi, Dört Halife Dönemi, Emevi Yılı, Fetret Dönemi, Hicri Yıl, Medine Dönemi, Mekke Dönemi, Tanzimat Dönemi, Meşrutiyet Dönemi vb.
30. Belirli bir tarihi bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar: 12 Rebiülevvel 571 Cuma günü gibi.
31. Yer adlarında ilk isimden sonra gelen ve deniz, nehir, göl, dağ, boğaz vb. tür bildiren isimler büyük harfle başlar: Arafat Dağı, Arabistan Yarımadası, Ayıney Tepesi, Bedir Kuyuları, Cudi Dağı, Okçular Tepesi, Taberiye Gölü, Uhud Dağı vb.
Uyarı: Özel ada dahil olmayıp tamlama kuran şehir, il, ilçe, belde, köy vb. sözler küçük harfle başlar: Ebva köyü, Konya ili vb.
32. Mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak adlarında geçen mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak kelimeleri büyük harfle başlar: Beni Haşim Mahallesi, Ebu Talib Mahallesi vb.
33. Anıt, han, kale, köprü, köşk, kule, saray vb. yapı adlarının bütün kelimeleri büyük harfle başlar: Hayber Kalesi, Karatay Medresesi, Küba Mescidi, Mostar Köprüsü, Orhan Gazi Türbesi, Süleyman Çamii vb.
34. -an/-en, -ar/-er/-ır/-ir, -maz/-mez ve -mış/-miş sıfat fiil ekleriyle kurulan kalıplaşmış birleşik kelimeler bitişik yazılır: barışsever, kadirbilirmez, tantanamaz vb.
35. Somut olarak yer bildirmeyen alt, üst ve üzeri sözlerinin sona getirilmesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır: gözlükçü, akşamüstü, bilinaaltı vb.
36. Devlet adları büyük harfle başlar: Abbasiler, Emeviler, Endülüs Emevi Devleti, Eyyübiler, Osmanlı Devlet Yönetimi vb.
37. Hayvanlara verilen özel adlar büyük harfle başlar: Kasva, Kıtmir, Dülüd, Hüdhüd vb.
38. Özgin biçimci tek heceli bazı Arapça kökenli kelimeler etmek, olmak, olumsuz yargıdan fiillerle birleşirken ses düşmesine, ses değişmesine veya ses türemsine uğradıklarında ya da önce gelen isim özgül Türkçede tek başına kullanılan bir kelime değilse bitişik yazılır: affetmek, cemretmek, emretmek, hamdetmek, lâğvetmek, menolunmak vb.
39. Kavramların çok harflerini belirtmek için bu harflerin arasına kısa çizgi kullanılır: İçtihat (h-h-d), Vahiy (v-h-y) vb.
40. İki heceli bazı kelimeler ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında ikinci hecelerindekik dar ünlüler düşer: şer; aşırın, fıkıh – fıkhın, haşir – haşrin, sabır – sabrın, sadr-sadr, vahiy – vahyin vb
41. Arapçadan dilimize giren ve özgün biçimlerinde sonunda ikiz ünsüz bulunan kelimeler Türkçede tek ünsüzle kullanılır. Bu kelimeler ünlüyle başlayan ek veya yardımcı fiille kullanıldığında sondaki ünsüz ikizleşir: af-affı, hak-hakkı, his-hissi, met-meddi, nas-nassı, ret-reddi, şer-şerri, zan-zannı vb.
42. Dilimizdeki hac, şad, yad gibi birkaç örnek dışında, alıntı kelimelerin özgün biçimlerinin sonunda bulunan yumuşak ünsüzler sertleşir: ahenk (aheng), akit (akid), kitap (kitab), metot (metod), sebep (sebeb), standart (standard) vb. Bu gibi alıntılar ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında kelime sonlarındaki sert ünsüzler yumuşar: ahenk – ahengi, akait-akaidi, cilt – cildi, kitap – kitabı, metot – metodu, sebep – sebebi, standart – standardı vb.
43. Arapça kısa dua ve yüceltme ifadeleri bitişik yazılır: aleyhisselam, Allahümme, aleykümselam, azzevecelle, bismillah, bismillahirrahmanirrahim, cellecelalüh, elhamdülillah, euzübillah, sübhanallah, yerhamükellah, radıyallahuanh, selamünaleyküm vb.
İstisna: Ders kitaplarında dua ve surelerin doğru öğretilmesi amaçlandığı için harfler ve uzatmalar aynen korunur.
44. Ayet ve hadis çevirisinin sadece imlasında maddi hata varsa düzeltilerek alıntılanır:
“… Hâlâ akıllanmıyor musunuz?” – “Hâlâ akıllanmıyor musunuz?”