İSLAMİYET’TEN ÖNCEKİ TÜRK DESTANLARI
Türk destanları, Türk milletinin tarihini, kültürünü, inançlarını ve değerlerini yansıtan önemli edebi eserlerdir. Bu destanlar, Türklerin göçebe hayatlarında, savaşlardaki kahramanlıklarında, doğaya ve evrene bakış açılarında şekillenen birçok değeri içerir. İşte İslamiyet’ten önceki dönemde yazılmış bazı Türk destanları:
1. Altay – Yakut Dönemi
Yaradılış Destanı: Bu destan, dünyanın nasıl yaratıldığını, evrenin düzenini, insanların meydana gelişini, Tanrı ve şeytan arasındaki diyalogu anlatır. Şamanist Altay Türklerinden derlenmiş olup, bütün Türk kavimlerinin ortaklaşa oluşturduğu bir ürün olarak kabul edilir.
2. Sakalar Dönemi
Alp Er Tunga Destanı: MÖ 7. yüzyılda yaşamış olan Saka Türklerinin ünlü hükümdarı Alp Er Tunga’nın yiğitliklerini anlatır. İran kaynaklarında Afrasiyab olarak geçen Alp Er Tunga, Türk-İran savaşlarında önemli başarılar elde etmiş ve hileyle öldürülmüştür.
Şu Destanı: MÖ 4. yüzyılda yaşamış olan Saka Türklerinin hükümdarı Şu’nun hayatını ve Büyük İskender’le olan savaşlarını anlatır. Türk boylarının tarihinde önemli bir yer tutar.
3. Hun Dönemi
Oğuz Kağan Destanı: MÖ 209-174 yıllarında hükümdarlık yapmış olan Hun hükümdarı Mete’nin hayatını, Türk birliğini sağlamasını, Hun İmparatorluğu’nu kurup genişletmesini ve ülkesini oğulları arasında nasıl böldüğünü anlatır. Türk destanları içinde en önemli eserlerden biridir ve İslamiyet’ten sonra da Oğuzname adıyla anlatılmıştır.
Attila Destanı: Batı Hun hükümdarı Attila’nın fetihlerini ve mücadelelerini konu alır. Avrupa’ya korku salmış olan Attila, Roma İmparatorluğu’na kadar genişlemiştir. Destanda onun ölümüyle ilgili değil, kahramanlıklarıyla öne çıkar.
4. Göktürk Dönemi
Bozkurt Destanı: Destan, ailesinin tamamı öldürülen bir Türk çocuğunun dişi bir kurt tarafından beslenmesi ve onunla evlenmesi sonucunda Göktürklerin nasıl türediğini anlatır. Türk milletinin tarihinde önemli bir yer tutar.
Ergenekon Destanı: Bozkurt Destanı’nın devamı niteliğindedir. Tatarların saldırısına uğrayan ve yok edilen Göktürklerin sağ kalan iki ailesinin Ergenekon denilen yere sığınması, orada çoğalması ve demir bir dağı eriterek çıkışını anlatır.
5. Uygur Dönemi
Türeyiş Destanı: Eski Hun hanlarından birinin, tanrı ile evlenebileceklerine inandığı iki güzel kızını, tanrı sandığı bir kurtla evlendirmesi sonucu türeyen Uygur neslinin hikayesini anlatır. Bozkurt destanıyla benzerlik gösterir.
Göç Destanı: Türeyiş Destanı’nın devamı niteliğindedir ve Uygurların ana yurtlarından göç edişini anlatır. Uygur hakanı Çinlilerle yaptığı savaşlara son vermek için Çin prensesiyle evlenmek ister, ancak bu durum Uygurlar için büyük felakete yol açar. Uygurlar, değersiz bir taş parçası uğruna düşmana boyun eğmeyeceklerini gösterir.
6. Altay Türkleri
Siyenpi Destanı: Altay Türkleri arasında yaygın olan bu destan, 2. yüzyılda yaşamış olan Siyenpi yabgusunun hayatını anlatır. Çin kaynaklarında Ta-şe-hoay olarak geçen Siyenpi’nin efsaneleşmiş hikayesini içerir.
Bu destanlar, Türk kültürünün ve tarihinin zengin birer parçası olarak günümüze ulaşmış önemli edebi eserlerdir.