KAYYUM NEDİR?
Kayyum, Arapça kökenli bir kelime olup, “ayakta tutan, koruyan, gözeten” anlamına gelir. Hem İslami literatürde hem de modern hukukta kullanılan bu terim, bir kişinin ya da kurumun mal varlığını veya işlerini geçici olarak yönetmek, idare etmek amacıyla atanan kişiyi ifade eder. Kayyumun görevi, atandığı kişilerin veya kurumların mal varlığını korumak, yönetmek ve gerektiğinde yasal işlemlerini yürütmektir. İşte kayyum kavramının detayları:
1. Kayyumun İslami ve Geleneksel Anlamı
Kayyum kelimesi, İslam’da Allah’ın isimlerinden biri olan “El-Kayyum” (her şeyi ayakta tutan, varlığını devam ettiren) isminden türemiştir. Bu bağlamda kayyum, İslam hukukunda özellikle yetimlerin mal varlıklarını korumak amacıyla atanmış bir vekil veya koruyucu anlamına gelir. İslam hukukuna göre, yetimlerin veya kendi mallarını yönetemeyen kişilerin mallarını ve haklarını korumak için bir kayyum atanır. Kayyum bu kişilerin mallarını muhafaza eder, mal varlıklarını gerektiği gibi yönetir ve onların menfaatleri doğrultusunda hareket eder.
2. Modern Hukukta Kayyum
Modern hukukta kayyum, genellikle mahkeme kararıyla atanır ve belirli bir kişinin veya kurumun mal varlığını ya da işlerini yönetir. Kayyum ataması, bir kişinin ya da kurumun kendi işlerini veya mallarını idare edemeyecek durumda olduğu durumlarda yapılır. Aşağıdaki durumlar, kayyum atanması gerektiren durumlardan bazılarıdır:
- Vesayet Altındaki Kişiler: Akıl sağlığı yerinde olmayan veya kendi işlerini göremeyecek durumda olan kişiler için kayyum atanabilir. Bu durumda kayyum, kişinin mal varlığını korur, gelirlerini yönetir ve onların menfaatine uygun kararlar alır.
- Yetim veya Küçük Yaştaki Bireyler: 18 yaşını doldurmamış bireyler için, mal varlıklarının korunması amacıyla kayyum atanabilir. Çocukların miras gibi mal varlıkları, kayyum tarafından yönetilir.
- Şirketler veya Kurumlar İçin Kayyum: Şirketler yasal ya da mali sorunlar yaşadığında ya da suç teşkil eden faaliyetlerde bulunduğunda, mahkeme veya devlet kurumları bir kayyum atayarak şirketin yönetimini devralabilir. Kayyum, şirketin yasal süreçlerini yönetir ve mal varlığını koruma altına alır.
3. Kayyum Atama Süreci
Kayyum atama kararı, genellikle bir mahkeme tarafından verilir. Mahkeme, ilgili kişinin veya kurumun kendi varlıklarını ya da işlerini yönetemediğine veya yönetmesinin uygun olmadığına kanaat getirirse kayyum atar. Kayyumun görevleri ve yetkileri mahkeme tarafından belirlenir ve bu yetkiler doğrultusunda kayyum, mal varlıklarını veya işleri yönetir. Kayyumun atandığı alanlarda bazı temel sorumlulukları şunlardır:
- Malları koruma ve muhafaza etme
- Gerektiğinde yasal işlemler yapma
- Mal varlıklarını veya gelirleri yönetme
- Kayyumun yönetiminde olan kişinin veya kurumun yararına hareket etme
4. Kayyumun Görev ve Yetkileri
Kayyumun görev ve yetkileri, atandığı kişi veya kuruma göre değişiklik gösterir. Örneğin:
- Bireysel Kayyum: Kendi işlerini göremeyecek durumda olan bireyler için atanan kayyum, bu kişilerin günlük işlerini ve mali işlemlerini yönetir.
- Şirketlerde Kayyum: Şirketlerde kayyum, tüm mali işlemleri denetler, hukuki süreçleri yönetir ve şirketin yasalar çerçevesinde faaliyet göstermesini sağlar. Aynı zamanda şirketin varlıklarının kötüye kullanılmasını önlemekle de görevlidir.
5. Kayyum Atamasının Sonlanması
Kayyum ataması, mahkeme kararıyla belirli bir süre için yapılır ve kayyumun görev süresi dolduğunda sona erer. Aynı zamanda, kayyumun atanmasına neden olan durumlar ortadan kalkarsa (örneğin, kişi yeniden sağlığına kavuşursa veya şirket mali sorunlarını çözebilirse), kayyumun görevi sona erer. Kayyum, görev süresi boyunca yaptığı işlemlerden sorumlu tutulur ve genellikle denetime tabidir.
Siyasi açıdan kayyum, devletin belirli belediye veya kurumlara, genellikle güvenlik ve kamu düzeni gerekçesiyle bir yönetici ataması anlamına gelir. Bu atama, halkın seçtiği belediye başkanının veya yöneticilerin görevden alınıp yerlerine devlet tarafından belirlenen bir kişinin geçici olarak getirilmesini ifade eder. Kayyum uygulaması, Türkiye gibi ülkelerde çeşitli nedenlerle sıkça gündeme gelmiş ve özellikle demokratik temsiliyet açısından yoğun tartışmalara yol açmıştır. İşte siyasi anlamda kayyum kavramının detayları:
Siyasi Kayyum Nedir?
Kayyum, Türk hukuk sisteminde, genellikle bir kurumun, kişinin veya belediyenin yönetimini geçici olarak devralmak amacıyla atanır. Siyasi açıdan kayyum atamaları ise, kamu güvenliği, yolsuzluk, terörle ilişki gibi gerekçelerle belediyelere devletin el koyması anlamına gelir. Devlet, bu tür gerekçelerle bir belediye başkanını veya yöneticiyi görevden alır ve yönetim kayyuma devredilir. Kayyum, o belediyeyi yönetmek, mali işlemleri kontrol etmek ve hizmetleri yürütmekle görevlidir.
Belediyelere Kayyum Atanmasının Gerekçeleri
Belediyelere kayyum atanmasının nedenleri, çoğunlukla şu başlıklar altında toplanır:
- Terörle Mücadele ve Güvenlik Gerekçeleri: Devlet, bazı belediyelerin terör örgütleriyle (örneğin PKK gibi) bağlantılı olduğunu veya terörle mücadelede yetersiz kaldığını iddia ederek kayyum atayabilir. Bu durumda, belediyenin kaynaklarının terör örgütlerine aktarılması veya bu örgütlere destek sağlanması iddiaları, kayyum atanmasına yol açar.
- Yolsuzluk ve Usulsüzlük İddiaları: Bazı belediyelerde yolsuzluk, usulsüzlük ve kaynakların kötüye kullanıldığı iddiaları da kayyum atamasının temel nedenlerinden biridir. Devlet, kamu kaynaklarının amacı dışında kullanıldığı ve halkın zararına olduğu durumlarda bu yönetimlerin el değiştirmesi gerektiğini savunur.
- Hizmetlerde Aksama ve Kamu Düzeninin Korunması: Devlet, kamu düzenini ve hizmetleri korumak adına kayyum atayabilir. Belediyenin halka hizmet götüremediği veya yerel halkın çıkarlarını gözetmediği durumlarda bu gerekçeyle de kayyum atanabilir.
Kayyum Atama Süreci Nasıl İşler?
Kayyum atama süreci, genellikle İçişleri Bakanlığı veya mahkemeler tarafından başlatılır. Belediye başkanının ya da yönetiminin terörle ilişkilendirilmesi, yolsuzluk soruşturmasına tabi tutulması veya diğer yasal gerekçelerle hakkında soruşturma başlatılması kayyum atanmasına yol açabilir. Bu süreçte:
- Soruşturma Açılması: Belediyeye yönelik bir soruşturma başlatılır ve deliller toplanır.
- Görevden Alma Kararı: İçişleri Bakanlığı, soruşturma ve güvenlik değerlendirmeleri sonucu belediye başkanını görevden alabilir.
- Kayyum Atama Kararı: Görevden alınan belediye başkanının yerine geçici olarak bir kayyum atanır. Bu kayyum, belediyenin mali işlemlerinden sosyal hizmetlere kadar tüm işleyişini yürütmekle görevlidir.
Kayyum Atanmasının Tartışmalı Yönleri
Kayyum atamaları, Türkiye’de ve dünyada demokrasi ve yerel irade açısından tartışmalı bir konudur. Eleştiriler, genellikle halkın seçtiği yöneticilerin yerine atanmış kişilerin getirilmesinin demokratik sürece zarar verdiği üzerine yoğunlaşır. Tartışmalı yönler şunlardır:
- Demokratik İrade ve Halkın Temsiliyetine Müdahale: Belediyeler, yerel seçimlerle halk tarafından seçilen yöneticiler tarafından yönetilmelidir. Kayyum ataması, halkın iradesine devlet müdahalesi olarak görülür ve bu durum, seçmenlerin oy haklarının ihlal edildiği iddiasını doğurur.
- Siyasi Baskı Aracı İddiaları: Muhalefet partileri, kayyum atamalarının hükümet tarafından bir siyasi baskı aracı olarak kullanıldığını savunur. Özellikle muhalif partilerin yönettiği belediyelere kayyum atanmasının, muhalif siyasi iradeyi bastırma çabası olarak değerlendirildiği durumlar vardır.
- Yerel Yönetimlerin Zayıflatılması: Kayyum atamaları, yerel yönetimlerin merkezi hükümete bağımlı hale gelmesine yol açabilir. Bu durum, yerel yönetimlerin otonomisinin zayıflaması ve yerel halkın sorunlarının merkezden uzak bir yönetim tarafından ele alınması anlamına gelir.
- Toplumsal Güvensizlik ve Kutuplaşma: Kayyum atamaları, yerel halk arasında tepki ve güvensizlik yaratabilir. Özellikle kayyum atamalarının yoğun olduğu bölgelerde toplumsal kutuplaşmayı artırabilir.
Kayyumun Yetkileri ve Sorumlulukları
Kayyum, atandığı belediye veya kurumda yetkiyi devralarak tüm idari ve mali işlemleri yürütme yetkisine sahip olur. Kayyumun temel yetki ve sorumlulukları şunlardır:
- Belediye Maliyesini Yönetme: Kayyum, belediyenin bütçesini, mali kaynaklarını ve harcamalarını yönetir. Yolsuzluk iddiaları veya terör örgütlerine kaynak aktarımı gibi durumları engellemek için mali işlemler sıkı denetim altına alınır.
- Hizmetlerin Sürdürülmesi ve Kamu Düzeninin Korunması: Kayyum, belediyenin sosyal hizmetler, altyapı ve kamu düzeni gibi hizmetleri aksatmadan sürdürmekle sorumludur.
- Yeniden Yapılandırma ve Denetim: Kayyum, belediyeyi mali ve idari açıdan yeniden yapılandırma yetkisine sahiptir. Bu, belediyedeki olası yolsuzluk ve kaynak kullanımını denetlemek ve hukuka uygun bir yönetime geçiş sağlamak anlamına gelir.
Kayyum Atamasının Sonlanması
Kayyum atanmasının sonlanması, genellikle yeni bir seçim yapılması veya mahkemenin ilgili soruşturmayı sonuçlandırmasına bağlıdır. Eğer belediye başkanı suçsuz bulunursa veya görevden alınma gerekçeleri ortadan kalkarsa, kayyum görevi sonlandırılır ve belediye başkanı göreve iade edilebilir. Ancak çoğu durumda, yeni bir seçim yapılana kadar kayyum görevi sürer.
Özetle
Siyasi açıdan kayyum, devletin güvenlik veya yolsuzluk gibi gerekçelerle belediye veya kurum yönetimine el koyması anlamına gelir. Bu uygulama, kamu düzenini sağlama ve kaynakları doğru kullanma gerekçesiyle yapılır…